RỐI LOẠN CẢM XÚC THEO MÙA (SAD): Các mùa có thể ảnh hưởng đến tâm trạng và cuộc sống của chúng ta như thế nào?

Tâm trạng của bạn có xu hướng trở nên thất thường hoặc xuống dốc trong mùa đông không? Nếu có, bạn chỉ có thể đang trải qua chứng rối loạn cảm xúc theo mùa (SAD). Chúng ta hãy xem xét kỹ hơn tình trạng này là gì và làm thế nào để bạn khắc phục nó. 

Rối loạn cảm xúc theo mùa (SAD) là gì?

Còn được gọi là rối loạn trầm cảm chính (MDD) với các khuôn mẫu theo mùa & sự trầm cảm theo mùa, SAD là một dạng rối loạn tâm trạng khởi phát do những thay đổi theo mùa. Những người mắc chứng bệnh tâm thần này có xu hướng trải qua tâm trạng, suy nghĩ và cảm xúc bình thường, khỏe mạnh trong suốt cả năm nhưng trở nên trầm cảm vào mùa đông hàng năm.

Tuy nhiên, tình trạng này cũng có thể xảy ra trong những tháng mùa hè. Nhưng các triệu chứng trầm cảm thường chỉ kéo dài trong một mùa cụ thể và người bệnh có thể có sức khỏe tâm thần bình thường trong các mùa khác. Khi xảy ra vào mùa đông, tình trạng này được gọi là trầm cảm mùa đông, trong khi biến thể mùa hè được gọi là trầm cảm mùa hè.

Theo Sổ tay Chẩn đoán và Thống kê về Rối loạn Tâm thần (DSM). Một nghiên cứu năm 2016 giải thích, ” SAD, loại mùa đông, là một chứng trầm cảm tái phát gần như hàng năm với sự khởi đầu của các triệu chứng vào mùa thu/đông, sau đó là sự tự phục hồi vào mùa xuân/mùa hè .”

Rối loạn cảm xúc theo mùa (SAD): Các mùa có thể ảnh hưởng đến tâm trạng và cuộc sống của chúng ta như thế nào

Rối loạn cảm xúc theo mùa (SAD) phổ biến như thế nào?

Tình trạng này được quan sát thấy ở khoảng 1-10% dân số và tỷ lệ mắc có thể liên quan đến vĩ độ. Dạng rối loạn cảm xúc này bị ảnh hưởng bởi sự thiếu hụt ánh sáng ban ngày và do đó, người ta tin rằng “tỷ lệ mắc cao hơn ở nơi có vĩ độ về gần phía bắc hơn”.

Các nghiên cứu xa hơn cho thấy 6% người trưởng thành ở Mỹ, đặc biệt là ở các vùng khí hậu phía bắc, bị ảnh hưởng bởi SAD, trong khi hơn 14% người Mỹ trưởng thành mắc chứng ủ rũ mùa đông – một kiểu thay đổi tâm trạng theo mùa ít dữ dội hơn. Tuy nhiên, mọi người trên khắp thế giới đều có thể bị rối loạn cảm xúc theo mùa. Hơn nữa, nữ giới có nguy cơ phát triển SAD cao hơn nam giới.

Những người nổi tiếng mắc chứng rối loạn cảm xúc theo mùa (SAD)

Bất cứ ai cũng có thể phải vật lộn với chứng trầm cảm theo mùa và những người nổi tiếng yêu dấu của chúng ta cũng không miễn nhiễm với chứng bệnh tâm thần gây suy nhược này. Dưới đây là một số người nổi tiếng đã bị SAD: 

• Rosie O’Donnell, diễn viên hài, nữ diễn viên và tác giả người Mỹ
• Natalie Imbruglia, ca sĩ và diễn viên người Anh gốc Úc 
• Jillian Barberie, nữ diễn viên và phát thanh viên người Mỹ gốc Canada
• Barbara Hambly, tiểu thuyết gia và nhà biên kịch người Mỹ

Các triệu chứng của rối loạn cảm xúc theo mùa (SAD) là gì?

SAD là một dạng trầm cảm được nhận biết bằng các khuôn mẫu theo mùa lặp đi lặp lại. Do đó, các triệu chứng của SAD tương tự như của rối loạn trầm cảm chính. Các triệu chứng thường kéo dài trong 4-5 tháng và một số triệu chứng cụ thể được quan sát thấy ở cả trầm cảm mùa đông và trầm cảm mùa hè.

Dưới đây là một số triệu chứng phổ biến của SAD:  

• Tâm trạng chán nản hầu như cả ngày và trong hầu hết mỗi ngày
• Cảm giác bất lực hoặc tuyệt vọng
• Mất hứng thú với các hoạt động từng yêu thích
• Cảm thấy tội lỗi, xấu hổ hoặc vô giá trị
• Thay đổi cảm giác thèm ăn và cân nặng
• Khó ngủ hoặc mất ngủ
• Ít năng lượng hoặc cảm thấy lờ đờ
• Khó tập trung
• Cảm thấy cáu kỉnh và kích động
• Suy nghĩ về hành vi tự hại hoặc tự sát

Bây giờ chúng ta hãy xem đến một số triệu chứng cụ thể của SAD khởi phát vào mùa đông và SAD khởi phát vào mùa hè –

A. Các triệu chứng cụ thể của bệnh trầm cảm mùa đông

• Ngủ quá nhiều hoặc ngủ quên
• Thay đổi cảm giác thèm ăn hoặc thèm thức ăn có hàm lượng carbohydrate cao 
• Tăng cân
• Mất năng lượng hoặc kiệt sức
• Cô lập và rút  khỏi xã hội
• Cảm thấy cô đơn
• Sử dụng rượu và chất kích thích

B. Các triệu chứng cụ thể của bệnh trầm cảm mùa hè

• Mất cảm giác thèm ăn
• Khó ngủ hoặc mất ngủ
• Giảm cân
• Bồn chồn hoặc lo âu 
• Khó chịu hoặc kích động
• Hành vi hung hăng

Bất kể mùa nào, các triệu chứng có thể có xu hướng nhẹ vào ban đầu và nặng dần khi mùa đó gần hơn. Tuy nhiên, không phải ai mắc chứng rối loạn cảm xúc theo mùa cũng có thể gặp phải tất cả các triệu chứng nêu trên.

Nguyên nhân nào gây ra chứng rối loạn cảm xúc theo mùa (SAD)?

Nghiên cứu cho thấy SAD khởi phát vào mùa đông có thể do sự thay đổi về mùa trong năm và thiếu ánh sáng ban ngày trong những tháng mùa đông. Tuy nhiên, nguyên nhân chính xác của SAD vẫn là một câu hỏi. Dù vậy, có một vài yếu tố có thể ảnh hưởng đến sự khởi phát của bệnh trầm cảm theo mùa –

• Vĩ độ
• Gián đoạn trong nhịp sinh học hoặc đồng hồ cơ thể
• Mức serotonin thấp
• Gián đoạn mức melatonin
• Thiếu vitamin D
• Căng thẳng, lo âu và lối suy nghĩ tiêu cực

Ngoài ra, tiền sử gia đình, rối loạn tâm thần đồng thời (trầm cảm chính hoặc rối loạn lưỡng cực), tuổi tác và giới tính cũng có thể khiến một người có nguy cơ mắc phải SAD.

Bạn có thể bị trầm cảm theo mùa (SAD) vào mùa hè không? 

Có! Rối loạn cảm xúc theo mùa (SAD) có thể phát triển trong những tháng mùa hè và được gọi là SAD khởi phát vào mùa hè hoặc trầm cảm mùa hè. Tuy nhiên, nó là rất hiếm vì hầu hết mọi người sẽ mắc SAD theo mô hình mùa đông. Nghiên cứu cho thấy những người sống gần đường xích đạo có nguy cơ mắc chứng trầm cảm mùa hè cao hơn bởi họ sống ở những vùng nóng hơn.

Rối loạn cảm xúc theo mùa (SAD) bắt đầu khi nào? 

SAD thường xảy ra vào cùng một thời điểm mỗi năm, tùy thuộc vào chứng trầm cảm theo mùa khởi phát vào mùa đông hay mùa hè. Bệnh trầm cảm mùa đông thường phát triển từ cuối mùa thu hoặc đầu mùa đông và tự nhiên biến mất vào mùa xuân hoặc đầu mùa hè. Mặt khác, bệnh trầm cảm mùa hè xuất hiện trong suốt mùa xuân hoặc mùa hè và kết thúc vào mùa thu hoặc đầu mùa đông.

Vitamin D có giúp điều trị chứng trầm cảm theo mùa (SAD) không? 

Mức độ vitamin D thấp, cho dù là do chế độ ăn uống kém hoặc do thiếu tiếp xúc với ánh nắng mặt trời đều có xu hướng dẫn đến sự khởi phát rối loạn cảm xúc theo mùa hoặc SAD. Nhưng không rõ liệu bổ sung vitamin D có thể có ích trong việc khắc phục các triệu chứng SAD hay không.

Các nhà nghiên cứu không phát hiện ra lợi ích của vitamin B12 trong việc điều trị chứng trầm cảm theo mùa. Tuy nhiên, một nghiên cứu cũ hơn vào năm 1999 đã phát hiện ra rằng vì “ thiếu hụt vitamin D có thể đóng một vai trò trong SAD ”, ​​thực phẩm chức năng bổ sung “Vitamin D có thể là một phương pháp điều trị quan trọng đối với SAD ”.

Một nghiên cứu khác năm 2010 cho thấy rằng “ tập thể dục ngoài trời dưới ánh nắng, ăn thực phẩm giàu vitamin D và/hoặc bổ sung chế độ ăn uống để cải thiện tình trạng thiếu vitamin D có thể cải thiện tinh thần của một người. Tuy nhiên, cần có những nghiên cứu sâu hơn để xác nhận những phát hiện này.

Bạn có thể bị trầm cảm theo mùa (SAD) và trầm cảm tái diễn không?

Rối loạn cảm xúc theo mùa (SAD) là một dạng trầm cảm chính với các khuôn mẫu theo mùa. Mặc dù các triệu chứng của SAD có xu hướng biến mất khi mùa thay đổi, nhưng một số người mắc bệnh có thể trải qua các giai đoạn trầm cảm tái diễn cùng các giai đoạn tâm trạng bình thường xen kẽ trong suốt cả năm. Trong một số trường hợp nghiêm trọng, cá nhân có thể gặp phải các triệu chứng của bệnh trầm cảm chính trước, trong hoặc sau khi bị trầm cảm theo mùa.

Rối loạn cảm xúc theo mùa (SAD) có thể được điều trị như thế nào?

Điều trị rối loạn SAD hiệu quả có thể bao gồm nhiều phương pháp y tế, chẳng hạn như trị liệu, thuốc và liệu pháp ánh sáng. Mặc dù các triệu chứng nhất định có thể cải thiện một cách tự nhiên khi mùa thay đổi, nhưng điều trị có thể giúp việc phục hồi nhanh hơn và thành công hơn. Tuy nhiên, bác sĩ có thể áp dụng các phương pháp điều trị khác nhau đối với chứng trầm cảm mùa đông và trầm cảm mùa hè. Điều trị SAD thường bao gồm –

1. Liệu pháp ánh sáng

Còn được gọi là quang trị liệu, kỹ thuật điều trị này bao gồm việc tiếp xúc với ánh sáng chói trong một khoảng thời gian nhất định mỗi ngày, nếu người bệnh không tiếp xúc đủ với ánh sáng mặt trời tự nhiên. Nó được coi là phương pháp điều trị đầu tiên cho chứng rối loạn cảm xúc theo mùa, đặc biệt là SAD khởi phát vào mùa đông nhờ hiệu quả của nó .

2. Trị liệu tâm lý

Liệu pháp nhận thức-hành vi (CBT) là một hình thức trị liệu trò chuyện cũng có thể giúp điều trị SAD bằng cách thay đổi các kiểu suy nghĩ và hành vi bị bóp méo và cải thiện mối quan hệ giữa các cá nhân. Một nghiên cứu năm 2015 giải thích rằng liệu pháp nhận thức-hành vi & liệu pháp ánh sáng “ có hiệu quả tương đương đối với SAD ” .

3. Thuốc

Bác sĩ có thể kê đơn thuốc chống trầm cảm cho chứng trầm cảm và mất cân bằng hóa học trong não, bên cạnh trị liệu tâm lý và liệu pháp ánh sáng. Các nghiên cứu cho thấy rằng ” thuốc chống trầm cảm có hiệu quả trong điều trị SAD .”

4. Tiếp xúc với ánh sáng mặt trời tự nhiên

Chuyên gia chăm sóc sức khỏe cũng có thể khuyên bạn nên dành thời gian ở ngoài trời hoặc tiếp xúc với ánh sáng mặt trời bằng cách ngồi gần cửa sổ để hấp thụ nhiều vitamin D hơn và làm giảm các triệu chứng thông thường của SAD.

Thuốc chống trầm cảm tốt nhất cho chứng rối loạn cảm xúc theo mùa (SAD) là gì?

Các chất ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI) đã được phát hiện là có ích đáng kể trong việc điều trị SAD bằng cách kiểm soát mức serotonin. Một nghiên cứu năm 2011 đã phát hiện ra rằng thuốc chống trầm cảm thế hệ thứ hai (SGA) như fluoxetine, có thể hiệu quả như liệu pháp ánh sáng trong điều trị trầm cảm theo mùa. Một nghiên cứu khác năm 2019 tiết lộ rằng “ bupropion XL là một biện pháp can thiệp hiệu quả để ngăn ngừa tái phát SAD. ”

Làm thế nào để giúp một người bị trầm cảm theo mùa? 

Dưới đây là một số cách để giúp một người đang chống chọi với chứng rối loạn cảm xúc theo mùa (SAD):

• Nói chuyện với họ một cách cởi mở và lắng nghe mà không phán xét
• Khuyến khích họ tìm kiếm sự giúp đỡ và nói chuyện với bác sĩ hoặc chuyên gia sức khỏe tâm thần
• Đảm bảo họ tuân thủ kế hoạch điều trị, tham gia các buổi trị liệu và dùng thuốc theo đơn
• Giúp họ thực hành sự yêu bản thân và tự chăm sóc bản thân bằng cách ăn uống đủ chất dinh dưỡng, ngủ đủ giấc và tập thể dục thường xuyên
• Gợi ý họ học và thực hành các kỹ thuật quản lý căng thẳng và thư giãn, như hít thở sâu, thiền, yoga, xoa bóp, viết nhật ký, v.v.
• Đảm bảo rằng họ không tự cô lập bản thân, rút ​​lui khỏi xã hội hoặc cảm thấy cô đơn
• Khuyến khích họ tránh xa ma túy và rượu
• Giúp họ đặt ra các mục tiêu nhỏ, thiết thực và có thể đạt được để phục hồi
• Yêu cầu họ kiên nhẫn và giúp họ phát triển tư duy tích cực vì việc phục hồi có thể mất một khoảng thời gian
• Khuyến khích họ theo đuổi sở thích và đam mê và làm những việc họ từng yêu thích
• Lập kế hoạch đối phó với khủng hoảng và chuẩn bị sẵn sàng các đường dây liên hệ khẩn cấp
• Chăm sóc sức khỏe tinh thần và thể chất của chính bạn
• Tìm kiếm sự hỗ trợ bằng cách nói chuyện với bạn bè, gia đình và những người thân yêu

Nguồn: Tham vấn trị liệu Tâm lý MindCare